اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟ نوشته نیکلاس کار

کتاب اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟ نتیجه پژوهشی وسیع و میان‌رشته‌ای درباره تأثیر فناوری، به خصوص اینترنت، بر ساختار و شیوه تفکر، مطالعه، نگارش و تعامل ما با دیگران است.

نویسنده در بخش‌های مختلف به فیزیولوژی مغز، کارکرد حافظه، تاریخچه فناوری‌های فکری، نقش موتورهای جست‌و‌جو و دیگر موارد مرتبط می‌پردازد تا بتواند نحوه تأثیر این فناوری را بر تفکر بشر نشان دهد تا در نهایت ریشه این بی حوصلگی در مطالعه را بیابد و نشان دهد که چرا عموم مردم قرن بیست و یکم، سطحی‌تر از گذشته مطالعه می‌کنند و با این که حجم بیشتری از اطلاعات در دسترس‌شان است، کم‌عمق‌تر شده‌اند.

به عقیده مارشال مک لوهان؛ به مرور زمان، محتوای یک رسانه، از نظر اثرگذاری بر تفکر و رفتار انسان، کمتر از خود رسانه اهمیت خواهد داشت.

 یک رسانه عمومی مانند پنجره‌ای رو به دنیا و به خود ما عمل می‌کند و هم آنچه را که می‌بینیم و هم شیوه دیدنمان را، شکل می‌دهد و درنهایت، اگر به اندازه کافی از آن استفاده کنیم، شخصیت فردی و اجتماعی ما را تغییر می‌دهد.

مک لوهان می‌گوید:

 تأثیرگذاری فناوری تنها در سطح نظرات و مفاهیم اتفاق نمی‌افتد بلکه به طور مستمر و بدون مقاومت، الگوهای ادراکی را هم دگرگون می‌کند.

تمرکز ما بر محتوای یک رسانه، این اثرات عمیق را از چشم ما پنهان می‌کند و آن‌چنان متحیر یا آشفته‌مان می‌کند که نمی‌فهمیم درون مغزمان چه می‌گذرد. دست آخر هم به این نتیجه می‌رسیم که خود فناوری اهمیتی ندارد، بلکه شیوه استفاده از آن مهم است!

کاری که اینترنت می‌کند این است که ذره ذره ظرفیت تمرکز و تعمق ما را می‌خورد، چه آنلاین باشیم چه نباشیم.و نهایتا ما را به یک پردازش‌گر سریع اطلاعات انسانی تبدیل می‌کند.

مغز ما مدام در واکنش به تجربیات و رفتارهایمان تغییر می‌کند و مدارهایش را با هر ورودی حسی، حرکتی، تداعی فکری، دیدن نشانه‌ای از پاداش، برنامه‌ای عملی یا تغییرات در سطح آگاهی، از نو تنظیم می‌کند.

به این موضوع، انعطاف عصبی گفته می‌شود که یکی از مهم‌ترین محصولات تکامل است و به سیستم عصبی، این امکان را می‌دهد تا خودش را با فشارهای محیطی، تغییرات روانشناسی و تجربیات جدید، هماهنگ کند.

تمام روش‌های تفکر، تصور و عمل ما را صرفا ژن‌ها تعیین نمی‌کنند و همه‌ی این‌ها صرفاً حاصل تجارب کودکی ما نیستند بلکه با شیوه‌ی زندگی‌مان و با ابزارهایی که به کار می‌بریم، تغییر می‌کنند.

به قول مایکل گرینبرگ:

مغز ما مکانی بی‌دوام است که با تغییر تجربیاتمان تغییر می‌کند.

فناوری‌های فکری وقتی فراگیر شوند، غالباً زمینه را برای پیدایش روش‌های جدید تفکر فراهم می‌کنند.

همانطور که رالف والدو امرسون زمانی گفته بود:

در نهایت اشیاء حرف آخر را می‌زنند و مسیر حرکت بشر را تعیین می‌کنند.

تغییر شیوه‌ی خواندن از مطالعه‌ی کتاب کاغذی به صفحه نمایش، فقط باعث تغییر جهت خواندن متنی و مکتوب نمی‌شود، بلکه بر میزان توجهی که ما صرف آن می‌کنیم و عمقی که در آن غرق می‌شویم نیز تأثیر می‌گذارد.

ما هر وقت رایانه‌مان را روشن می‌کنیم به درون اکوسیستمی از فناوری‌های متقاطع پرت می‌شویم.

تعامل‌پذیری، هایپرلینک‌دهی،‌ جستجوپذیری، چند رسانه‌ای بودن به اضافه‌ی حجم بی‌سابقه‌ای از اطلاعات آنلاین، امکان‌هایی است که اینترنت در اختیار ما می‌گذارد و عادات فکری ما را با اراده‌ی خود ما تغییر می‌دهد.

وقتی آنلاین می‌شویم، وارد محیطی می‌شویم که در آن، مطالعه‌ی سرسری، تفکر شتاب‌زده و غیرمتمرکز و یادگیری سطحی، پا می‌گیرند.

مطالعه‌ی عمیق، آن نوع از تفکر نیست که فناوری تشویقش کند یا بابتش پاداشی دهد.

وقتی آنلاین هستیم، حتی کارهایی که نمی‌کنیم هم تبعاتی عصبی دارد. مدارهای مغزی‌ای که از کارکردها و عادات فکری قدیمی پشتیبانی می‌کردند، ضعیف می‌شوند و از هم جدا می‌شوند.

مثلا ما در حین مطالعه آنلاین، آن توانایی مغزی را قربانی می‌کنیم که مطالعه‌ی عمیق،‌فقط با آن ممکن است.

از طرفی وقتی اطلاعاتی که در ذهن بار می‌زنیم، بیش از توانایی ذهنی ما برای ذخیره و پردازش اطلاعات است، قادر به کسب اطلاعات یا ایجاد ارتباط بین اطلاعات جدید و اطلاعاتی که در حافظه بلندمدت ما ذخیره شده‌اند نیستیم. بنابراین توانایی یادگیری ما مختل می‌شود و شناخت ما، سطحی باقی می‌ماند.

هرگونه بارزدن بیش از حد اطلاعات، باعث حواس‌پرتی بیشتر می‌شود و وقتی مغز ما تحت فشار قرار می‌گیرد، عوامل تمرکززدا عملا تمرکززداتر می‌شوند و ما صرفا مصرف‌کننده سطحی و کم‌عمق و بی‌فکر اطلاعات می‌شویم.

چرا که هرچقدر خوراک بیشتر می‌شود، دریافت هم کم‌تر می‌شود.

جریان اطلاعات وب، بر این گرایش طبیعی ما اثر می‌گذارد که برای اتفاقاتی که «اکنون» نمی‌افتد، بیش از اندازه‌ی لازم، «اعتبار» قائل شویم. ما حتی وقتی می‌دانیم که اطلاعات جدید، اغلب پیش‌پاافتاده‌اند تا ضروری، باز هم در عطش آن‌ها می‌سوزیم.

ما با کمال میل، عدم تمرکز، تقسیم توجه و پاره شدن افکارمان را می‌پذیریم تا در مقابل، به انبوهی از اطلاعات جالب توجه یا دست‌کم منحرف‌کننده‌ی ذهن، دست پیدا کنیم.

هرچقدر هم سریع‌تر در وب بچرخیم و روی لینک‌های بیشتری کلیک کنیم و صفحات بیشتری را ببینیم، گوگل اطلاعات بیشتری درباره‌ی ما جمع می‌کند تا بفهمد دفعه‌ی بعد چه چیزهایی برایمان ارسال کند که مدت زمان بیشتری در وب بمانیم. گویی در یک لوپ حواس‌پرتی گیر می‌کنیم و با اطلاعاتی بسیار فراتر از توان مغز، اشباع می‌شویم.

به طور کل، ما با استفاده از فناوری، باعث تغییراتی در مغز می‌شویم که بسیاری از این تغییرات، برگشت‌پذیر نیستند.

این تغییرات شامل به دست آوردن یک سری قابلیت‌ها و به تبع آن، از دست رفتن قابلیت‌های قدیمی می‌شوند.

بسیاری از عادات قدیمی ما ممکن است ارزشمند باشند ولی مسئله این‌جاست که مغز ما کاری به خوب و بد بودن و مفید و مضر بودن عادات جدید ندارد بلکه هرچقدر کاری را بیشتر تکرار کنیم تأثیراتش روی مغز ما عمیق‌تر می‌شود و عادات قدیمی کنار می‌روند.

زمانی هم که کنترل جریان افکار و خاطراتمان را به یک سیستم قدرتمند الکترونیکی می‌سپاریم، یکی از بزرگترین خطراتی که تهدیدمان می‌کند، فرسایش تدریجی انسانیت و اخلاق انسانی است.

چون فقط تفکر عمیق، مستلزم ذهنی آرام و هشیار نیست بلکه همدلی و احساس هم مستلزم چنین ذهنی است.

در واقع هرقدر بیشتر حواسمان پرت شود، کم‌تر قادر به تجربه‌ی ظریف‌ترین و انسانی‌ترین شکل‌های هم‌دلی، احساس و عواطف دیگر هستیم.

اگر الان اینجایید و این نوشته را می‌خوانید می‌توان حدس زد که شما هم تا حد زیادی درگیر فناوری‌های فکری شده‌اید!

آیا تا به حال برای رهایی از آن و بازگشت به دورانی که نه اینترنت بود و نه  شبکه‌های اجتماعی تلاش کرده‌اید؟

برایم از تجربه‌تان بنویسید.

پی‌نوشت: این کتاب ترجمه  محمود حبیبی است که در نشر گمان به چاپ رسیده است.