شب‌های روشن – داستایفسکی

این روزها همدم اوقاتم، شب‌های روشن داستایفسکی بود. کتابی که چهار شب (به قدر شب‌های روشن) آن را با خودم آرام آرام به فردا بردم. و صبح روز پنجم مبهوت و در فکر، خالی از احساس بودم. 

داستایفسکی در این کتاب، گویا خودش را می‌نویسد. او مردی را روایت می‌کند که با تمام ترس‌ها و تنهایی‌اش، در شب‌های سن‌پترزبورگ زندگی می‌کند و با سکوت این شب‌های روشن، بیش از شلوغی روز، مأنوس است.

مردی خجالت‌زده و مغموم از دنیای انسانی اطرافش که ناگزیر خود را در خیالِ مداوم محصور کرده است و با در و دیوار خانه‌ها سخن می‌گوید تا این‌که شبی از شب‌های روشن، دختری را می‌بیند و دلش می‌خواهد با او حرف بزند.

و این همان نقطه خلق داستان می‌شود.

عشق، شیفتگی، علاقه … 

هرکدام و با هرنامی که باشد گویا آمده است تا قوانین را زیر پا بگذارد و پیچیدگی‌های ذهن‌ت را به شوخی بگیرد. آمده تا معادلاتت را برهم زند و تو به کسی مبدل شوی که شاید پیش از این هیچ قرابت و نزدیکی‌ای با او نداشتی.

دختر چون اتفاقی وحشی و پررنگ به دایره‌ی سکوت و انزوای مرد وارد می‌شود و او را با خودش نیز دچار تردید و پرسش می‌کند.

آبا در این سال‌ها درست رفتار کرده‌ام؟ بر چه اساسی داوری خواهم شد؟

آیا تو آن فرشته‌ی برهم‌زننده‌ی تمام عقایدی؟ آیا برای کمک دست دراز کرده‌ای یا کمک‌دهنده‌ای؟

جمله‌ی آغازین کتاب از اولین لحظه‌ای که آن را گشودم، دمی رهایم نمی‌کند؛

و شاید تقدیرش چنین بود که لحظه‌ای از عمرش را با تو همدل باشد.

ایوان تورگنیف

دختر در نهایت به معشوق گذشته‌اش بازمی‌گردد به آن نجیب‌زاده‌ی بی‌نامی که از دیرباز مهر او را در دل داشت.

همان مستأجر قدیمی که در شب‌های روشن، از او، بسیار می‌شنویم. همپای مرد تنهای داستان.

دختر با رفتن غافلگیرکننده‌اش، بی‌آن‌که بخواهد مرتکب قتل می‌شود؛ نه این‌که جانی را بگیرد نه، بلکه کورسوی امیدی را خاموش می‌کند که چندشبی در انزوای فردی تیره و تنها روشن شده بود.

و آیا این نقشی بود که سرنوشت برایش برگزیده بود؟ لحظه‌ای همدلی؟

داستان با جمله‌ی مرد به پایان می‌رسد: 

خدای من،‌ یک دقیقه‌ی تمام خوشبختی! آیا این نعمت برای سراسر زندگی انسان کافی نیست؟

و من شعر حافظ را زیر لب زمزمه می‌کنم:

خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود.